ضوابط طراحی آسانسور

ضوابط و مقررات مرتبط با آسانسورها در ساختمان‌ها به دلایل ایمنی، دسترسی‌پذیری، و راحتی اهمیت بسیاری دارند. این ضوابط می‌توانند بسته به کشور و استانداردهای محلی متفاوت باشند، اما موارد زیر به طور کلی رایج‌اند:

۱.  الزامات کلی طراحی و نصب آسانسور

• تعداد آسانسورها: تعداد آسانسورها با توجه به نوع ساختمان (مسکونی، تجاری، بیمارستانی) و تعداد طبقات و واحدها مشخص می‌شود.
• ظرفیت آسانسور: ظرفیت آسانسور معمولاً با توجه به کاربری ساختمان تعیین می‌شود. در ساختمان‌های مسکونی، حداقل ظرفیت 6 نفر (450 کیلوگرم) رایج است.
• سرعت آسانسور: سرعت باید متناسب با تعداد طبقات باشد. برای ساختمان‌های کوتاه معمولاً سرعت 1 متر بر ثانیه و برای برج‌ها بالاتر است.

۲. الزامات ایمنی آسانسور

• ترمز اضطراری: وجود سیستم ترمز ایمنی برای جلوگیری از سقوط کابین در شرایط اضطراری.
• سیستم هشدار: تجهیز آسانسور به زنگ هشدار و تلفن داخلی جهت تماس در مواقع اضطراری.
• روشنایی اضطراری: روشنایی داخل کابین باید در شرایط قطع برق تا حداقل 1 ساعت ادامه داشته باشد.
• کنترل آتش‌نشانی: نصب آسانسورهای ویژه آتش‌نشانی در ساختمان‌های بلندمرتبه.

۳.  ابعاد و مشخصات فنی آسانسور

• درِ ورودی: حداقل عرض در ورودی 80 سانتی‌متر برای آسانسورهای مسکونی و 90 سانتی‌متر برای آسانسورهای بیمارستانی است.
• چاه آسانسور: باید از مواد غیرقابل اشتعال ساخته شود و تهویه مناسبی داشته باشد.
• ارتفاع سقف کابین: ارتفاع داخل کابین نباید کمتر از 2 متر باشد.

۴. استانداردهای دسترسی‌پذیری

• آسانسورها باید برای افراد دارای معلولیت دسترسی‌پذیر باشند:
• دکمه‌های بریل و صوتی برای افراد نابینا.
• حداقل فضای ورودی 90×120 سانتی‌متر برای عبور ویلچر.
• ارتفاع دکمه‌ها: دکمه‌های طبقات باید در ارتفاع 90 تا 120 سانتی‌متری از کف قرار گیرند.

۵. نگهداری و بازرسی

• بازرسی دوره‌ای: آسانسورها باید حداقل هر 6 ماه یک‌بار توسط کارشناسان مجاز بازرسی شوند.
• سرویس دوره‌ای: تعمیر و نگهداری ماهانه توسط شرکت‌های مجاز برای اطمینان از عملکرد ایمن و روان الزامی است.
• ثبت دفترچه آسانسور: تمامی سرویس‌ها و بازرسی‌ها باید در دفترچه آسانسور ثبت شوند.

مقررات خاص در ایران

• استاندارد ملی ایران شماره 1-6303 به ضوابط طراحی، نصب، و نگهداری آسانسورها اختصاص دارد.
• رعایت مبحث 15 مقررات ملی ساختمان که به تجهیزات مکانیکی (از جمله آسانسور) می‌پردازد الزامی است.

۱.  حداقل تعداد آسانسورها در ساختمان‌ها

تعداد آسانسورها بر اساس نوع ساختمان و تعداد طبقات تعیین می‌شود:

• ساختمان‌های مسکونی:
• تا 4 طبقه (بدون زیرزمین): نیازی به آسانسور نیست، مگر در صورت درخواست ساکنین.
• 5 تا 8 طبقه: حداقل یک آسانسور.
• بیش از 8 طبقه یا بیش از 30 واحد: حداقل دو آسانسور.
• ساختمان‌های تجاری:
• بسته به تعداد طبقات و کاربری خاص، حداقل دو آسانسور پیشنهاد می‌شود.
• در ساختمان‌های اداری با تعداد کارکنان بالا، زمان انتظار آسانسور نباید از 30 تا 40 ثانیه تجاوز کند.

۲.  ظرفیت و ابعاد آسانسور

ظرفیت آسانسور بر اساس کاربری ساختمان تعیین می‌شود:

• مسکونی:
• حداقل ظرفیت 6 نفر (450 کیلوگرم).
• در ساختمان‌های بزرگتر، آسانسورهایی با ظرفیت 8 یا 10 نفر توصیه می‌شود.
• تجاری و بیمارستانی:
• آسانسور بیماربر: حداقل ظرفیت 1600 کیلوگرم (ویژه تخت بیمار).
• آسانسور باربر: ظرفیت 1000 کیلوگرم یا بیشتر بسته به نیاز.

ابعاد داخلی آسانسور:

• عرض و عمق کابین باید امکان حرکت راحت افراد و یا عبور ویلچر را فراهم کند.
• عرض در ورودی: حداقل 80 سانتی‌متر.
• عمق کابین: حداقل 1.2 متر برای کاربردهای عمومی و 2.1 متر برای بیماربر.

۳. ایمنی و تجهیزات الزامی

• ترمز ایمنی (پاراشوت): برای جلوگیری از سقوط کابین در صورت پارگی سیم بکسل.
• سیستم اورلود (Overload): به منظور هشدار در صورت اضافه‌بار.
• زنگ خطر و تلفن داخلی: جهت ارتباط با بیرون در مواقع اضطراری.
• چراغ اضطراری: روشنایی داخل کابین حتی در صورت قطع برق.
• سیستم ضد حریق:
• دیواره‌های چاه آسانسور باید غیرقابل اشتعال باشد.
• نصب آسانسور آتش‌نشانی در ساختمان‌های بلند الزامی است.

۴.  استانداردهای دسترسی برای معلولین

• آسانسور باید برای افراد دارای معلولیت طراحی شود:
• نصب دکمه‌ها با علائم بریل و صوتی برای نابینایان.
• ارتفاع نصب دکمه‌ها: بین 90 تا 120 سانتی‌متر از کف.
• کف کابین باید بدون اختلاف ارتفاع و مناسب ویلچر باشد.

۵.  نصب و نگهداری آسانسور

• مراحل نصب آسانسور:
1. محاسبه بار مجاز بر اساس کاربری و طراحی.
2. نصب ریل‌ها، کابین، موتورخانه و تابلو فرمان.
3. انجام تست‌های اولیه و تایید توسط شرکت بازرسی معتبر.
• نگهداری و سرویس:

• آسانسورها باید هر ماه توسط شرکت متخصص سرویس شوند.
• هر 6 ماه یک‌بار نیز باید توسط بازرسین اداره استاندارد بررسی شوند.
• کلیه سرویس‌ها و تعمیرات در دفترچه سرویس آسانسور ثبت شود.

۶. مقررات ملی و استانداردها در ایران

• استاندارد ملی ایران شماره 1-6303: جزئیات مربوط به طراحی و نصب آسانسور.
• مبحث 15 مقررات ملی ساختمان: الزامات فنی و ایمنی تجهیزات مکانیکی (از جمله آسانسورها).
• الزامات شهرداری‌ها:
• شهرداری‌ها در زمان صدور پایان‌کار ساختمان، تاییدیه استاندارد آسانسور را الزامی می‌دانند.