ضوابط افراد معلول جسمی حرکتی

ضوابط افراد معلول جسمی - حرکتی

الف) رعايت ضوابط و مقررات شهرسازي و معماري براي افراد معلول جسمي و حركتي در طراحي شهري كليه پروژه هاي شهرسازي و شهرك سازي و مجتمع سازي اعم از دولتي، وابسته به دولت، شهرداري و يا بخش خصوصي، الزامي بوده و كليه مراجع مسئول تهيه، بررسي، تصويب و اجراي پروژه هاي مذكور موظفند در مراحل مختلف تصويب و صدور پروانه و نظارت، ضوابط مذكور را رعايت نمايند.

تبصره: در اين مقررات مجتمع ساختماني به اماكن و ساختمان هايي اطلاق مي شود كه داراي بيش از 4 واحد ساختماني در يك طبقه و يا بيش از 8 واحد در چند طبقه باشد.

ب) رعايت ضوابط موضوع بند يك "ضوابط طراحی معماری برای افراد معلول جسمی – حرکتی " در طراحي كليه ساختمان هاي عمومي الزامي است و مراجع مسئول صدور پروانه و نظارت ساختماني موظف به اجراي صحيح و دقيق آن هستند.

پ) در طراحي معماري كليه ساختمان هاي مسكوني داراي 5 طبقه و بيشتر از روي زمين، رعايت "ضوابط طراحی معماری برای افراد معلول جسمی – حرکتی " در خصوص ورودي، آسانسور و فضاهاي عمومي ساختمان الزامي است.

ت) در طراحي معماري مجتمع هاي مسكوني داراي 4 طبقه و كمتر از روي زمين كه تعداد واحدها 10 و بيشتر باشد، رعايت ضوابط بند يك "ضوابط طراحی معماری برای افراد معلول جسمی – حرکتی " در خصوص ورودي و فضاهاي عمومي ساختمان الزامي است.

ث) در طراحي معماري مجتمع هاي مسكوني داراي 20 واحد و بيشتر علاوه بر مراتب بند (ت) بايد حداقل 5 درصد واحدهاي مسكوني نيز قابل استفاده براي افراد معلول باشد كه در اين خصوص رعايت بند 2 ضوابط ذيل الزامي است.

ضوابط طراحی معماری برای افراد معلول جسمی - حرکتی

1.     ساختمان­های عمومی

ساختمان­های عمومی در این ضوابط و مقررات، آن دسته از ساختمان­هایی هستند که یکی از انواع خدمات عمومی را در اختیار افراد جامعه قرار می­دهند. در طراحی این گونه ساختمان­ها باید ضوابط زیر رعایت گردد.

1-1 عناصر مشترک در کلیه ساختمان­های عمومی

1-1-1 ورودی­ها

1-1-1-1 ورودی اصلی باید برای استفاده همگان قابل دسترس باشد.

1-1-1-2 پیاده­رو منتهی به ورودی قابل دسترس باید با علایم حسی برای افراد نابینا و نیمه بینا مشخص شود.

1-1-1-3 ورودی ساختمان حتی­الامکان هم سطح پیاده­رو باشد.

1-1-1-4 حداقل عمق فضای جلو ورودی 140 سانتی­متر باشد.

1-1-1-5 حداقل عرض بازشوی ساختمان 100 سانتی­متر باشد.

1-1-1-6 ورودی­های قابل دسترس باید توسط راه قابل دسترس به ایستگاه وسایل نقلیه عمومی، پارکینگ قابل دسترس و محل­های سوار شدن مسافران و نیز به خیابان­های عمومی و پیاده­روها مرتبط باشند.

1-1-1-7 ورودی­ها باید با ایجاد راه قابل دسترس به تمام فضاها و عناصر قابل دسترس در داخل بنا با تسهیلات، مرتبط باشند.

1-1-2 راهرو

1-1-2-1 حداقل عرض راهرو 140 سانتی­متر باشد.

1-1-2-2 اشیای نصب شده روی دیوار راهرو، که لبه خارجی آن­ها بین 70 تا 200 سانتی­متر بالای کف تمام شده باشد، نباید بیش از 10 سانتی­متر در مسیر راهرو پیشامدگی داشته باشد. پیشامدگی اشیای نصب شده روی دیوار راهرو که ارتفاع لبه خارجی آن­ها کمتر از 70 سانتی­متر از کف تمام شده است، مشروط بر آن که عرض مفید عبوری بند 4-1-2-1 رعایت گردد، به هر اندازه از دیوار مجاز است.

1-1-2-3 کف راهرو باید غیرلغزنده باشد و از نصب کفپوش­ها با پرز بلند خودداری شود.

1-1-2-4 چنانچه کف راهرو از فرش یا موکت پوشیده شده باشد، باید نصب آن برای تردد افراد معلول قابل اطمینان باشد. هرگونه برجستگی و اتصال نباید بیش از 2 سانتی­متر ارتفاع داشته باشد.

1-1-2-5 در راهرو باید میله دستگرد وجود داشته باشد.

1-1-3 بازشوها (در و پنجره)

1-1-3-1 حداقل عرض مفید هر لنگه در برای عبور صندلی چرخدار 80 سانتی­متر باشد.

1-1-3-2 در مورد درهایی که به مسیر عبور عمومی باز می­شوند تأمین دید کافی الزامی است. در هر صورت پیشامدگی لنگة در باز شده در مسیر عبور عمومی نباید بیش از 10 سانتی­متر باشد.

1-1-3-3 حداکثر ارتفاع دید از کف تمام شده 100 سانتی­متر باشد.

1-1-3-4 رنگ درها و چارچوب آن­ها باید در تضاد با رنگ دیوار همجوار خود باشد.

1-1-3-5 درها باید دارای پاخور به ارتفاع 25 سانتی­متر باشند.

1-1-3-6 در صورت استفاده از درهای چرخان، گردشی، کشویی و ... که برای افراد معلول غیرقابل استفاده است، پیش­بینی یک در معمولی به عرض مفید حداقل 80 سانتی­متر در جوار آن­ها برای استفاده افراد معلول الزامی است.

1-1-3-7 کلیة درها باید به سهولت باز و بسته شوند.

1-1-3-8 دستگیرة درها باید از نوع اهرمی بوده و رنگ آن در تضاد با رنگ در و فاصلة داخلی بین آن و سطح در 5/3 تا 7 سانتی­متر باشد.

1-1-3-9 حداقل فاصله بین دو در متوالی چنانچه هر دو در، در یک جهت باز شوند 200 سانتی­متر و چنانچه هر دو به داخل باز شوند، 280 سانتی­متر باشد (شکل­های 26 و 27)

 

 

 

	شکل 27- فاصله بین دو در متوالی که هر دو به داخل باز شوند.		شکل 26- فاصله بین دو در متوالی که هر دو در یک جهت باز شوند.

 

 

 

1-1-3-10 درها باید حتی­المقدور بدون آستانه باشند. در صورت اجبار حداکثر ارتفاع آستانه 2 سانتی­متر باشد.

1-1-3-11 به منظور تسهیل در حرکت، پیش­بینی سطحی هموار در هر دو سوی در الزامی است.

1-1-3-12 خروجی اضطراری باید قابل دسترس و هم سطح بوده و به یک راه قابل دسترس ختم شود.

1-1-3-13 ارتفاع دستگیره (برای در و پنجره) از کف حداکثر 100 سانتی­متر باشد.

1-1-3-14 نصب میله دستگرد کمکی بر روی پنجره­ها و درها مطابق شکل ضروری است (شکل­های 28 و 29)

 

			شکل 28- ارتفاع و مشخصات میلة دستگرد کمکی بر روی درها
	شکل 29- نحوة کاربرد میلة دستگرد کمکی بر روی درها

 

 

 

 

 

 

 

 

1-1-3-15 کلیه درها و پنجره­هایی که تا کف دارای شیشه هستند در مقابل ضربه محافظت شوند.

1-1-3-16 زاویه بازشوی در باید حداقل 90 درجه باشد.

1-1-3-17 دستگیرة «در» فضاهای مخاطره­زا (اتاق تاسیسات، برق، ...) باید به زاویة قابل تشخیص با لامسه مجهز شود.

1-1-4 راه­پله

1-1-4-1 وجود علایم حسی در کف، قبل از ورود به قفسه پله و در پاگردها برای هشدار به نابینایان و کم­بینایان الزامی است.

1-1-4-2 عرض کف پله 30 سانتی­متر و حداکثر ارتفاع آن 17 سانتی­متر باشد.

1-1-4-3 حداقل عرض پله 120 سانتی­متر باشد.

1-1-4-4 نصب دستگرد در طرفین پله الزامی است. مشخصات دستگرد باید مطابق بخش 4-1-6 باشد.

1-1-4-5 پله باید از جنس سخت و غیرلغزنده باشد.

1-1-4-6 شعاع گردی لبة کف پله نباید بیش از 13 میلی­متر باشد.

1-1-4-7 نصب هرگونه اجزای الحاقی غیر هم سطح بر روی کف پله ممنوع است.

1-1-4-8 در کناره­های عرضی پله، پیش­بینی جزئیات اجرایی به نحوی که مانع لغزش عصا شود الزامی است.

1-1-4-9 پاخور پله باید بسته باشد و پیشامدگی پله از پاخور نباید بیش از 3 سانتی­متر باشد.

1-1-4-10 حداکثر تعداد پله بین دو پاگرد باید 12 پله باشد.

1-1-4-11 حداقل ابعاد پاگرد پله باید 120×120 سانتی­متر باشد.

1-1-5 سطح شیبدار

1-1-5-1 حداقل عرض سطح شیبدار 120 سانتی­متر باشد.

1-1-5-2 برای سطوح شیبدار تا 3 متر طول، حداکثر شیب 8 درصد با عرض حداقل 120 سانتی­متر باشد.

1-1-5-3 در سطوح شیبدار بیش از 3 متر طول (تا حد مجاز 9 متر) به ازای هر متر افزایش طول 5 سانتی­متر به عرض مفید آن اضافه و 5/0 درصد از شیب آن کاسته شود.

1-1-5-4 سطح شیبدار نباید دارای شیب عرضی باشد.

1-1-5-5 در صورتی که سطح شیبدار در هوای آزاد واقع شود باید به طریقی طراحی گردد که از جمع شدن آب در سطوح حرکت جلوگیری شود.

1-1-5-6 پیش­بینی یک پاگرد به عمق حداقل 150 سانتی­متر با در نظر گرفتن حداکثر طول افقی 9 متر الزامی است.

1-1-5-7 حداقل ابعاد پاگرد سطح شیبدار باید 150×150 سانتی­متر باشد.

1-1-5-8 کف سطح شیبدار باید غیرلغزنده، ثابت، سخت و صاف باشد.

1-1-5-9 در صورتی که سطح شیبدار ارتفاعی بیش از 25 سانتی­متر را طی کند و طول افقی آن بیش از 185 سانتی­متر باشد، نصب میله دستگرد در طرفین آن الزامی است. مشخصات میله­های دستگرد باید منطبق با بخش 4-1-6 باشد.

1-1-5-10 در کنارهای عرضی و پاگرد سطح شیبدار پیش­بینی لبه محافظ، حداقل به ارتفاع 5 سانتی­متر با رنگ متضاد با محیط به نحوی که مانع لغزش استفاده کننده گردد، الزامی است.

1-1-6 میله­های دستگرد

1-1-6-1 قطر یا عرض میلة دستگرد باید بین 5/3 تا 4 سانتی­متر باشد. (شکل 30)

1-1-6-2 باید فاصله بین میله دستگرد و دیوار حداقل 4 سانتی­متر باشد (شکل 30)

1-1-6-3 اگر میله دستگرد در فرورفتگی دیوار نصب شده باشد باید عمق فضای تورفته حداقل 5/7 سانتی­متر و حداقل 45 سانتی­متر بالای میله ادامه داشته باشد (شکل 31).

1-1-6-4 میله دستگرد در دو طرف رامپ و یا راه­پله باید به صورت ممتد باشد.

1-1-6-5 لازم است میلة دستگرد در کنار پله یا سطوح شیبدار حداقل 30 سانتی­متر از ابتدا و انتهای آن پیشامده­تر و موازی کف باشد (شکل­های 32 و 33).

1-1-6-6 ارتفاع میله دستگرد از کف سطح شیبدار با پله، برای بزرگسالان 85 سانتی­متر و برای کودکان 60 سانتی­متر باشد.

1-1-6-7 آغاز و پایان میله دستگرد در دو طرف رامپ و یا راه­پله باید به صورت مدور و بدون تیزی باشد و یا باید به طرف کف، دیوار و یا پایه برگشته باشد.

1-1-6-8 میله دستگرد باید در محل اتصال خود ثابت باشد.

1-1-6-9 میله دستگرد و سطوح در جدار آن باید عاری از هر عنصر نوک تیز و ساینده باشد. ابتدا و انتهای میله باید شعاعی معادل حداقل 3 سانتی­متر داشته باشد. رنگ میله­های دستگرد باید متضاد با محیط اطراف باشد.

 

 

 

 

شکل 30- قطر میله­های دستگرد و فاصلة آن­ها از دیوار

 

 

	شکل 31- نصب میله دستگرد در فرورفتگی دیوار
			شکل 32- ابتدا و انتهای میله دستگرد در کنار پله

 

 

 

	شکل 33- ابتدا وانتهای میله دستگرد در کنار سطح شیبدار

 

 

شکل 34- ابعاد و اندازه­های کاسه مستراح فرنگی

 

1-1-7 آسانسور

1-1-7-1 در ساختمان­های عمومی که برای قابل دسترس بودن طبقات از آسانسور استفاده می­شود، وجود حداقل یک آسانسور با مشخصات زیر الزامی است.

عرض مفید در: 80 سانتی­متر،

مجهز به دو در کشویی با ساز و کار برگرداننده بر اثر ضربه و با چشم الکترونیکی به ارتفاع 75 سانتی­متر از کف،

بازشوی خوددکار مجدد در با حداقل 7 ثانیه زمان توقف،

حداقل ابعاد مفید اتافک آسانسور 140×110 سانتی­متر،

پوشش کف آسانسور محکم، ثابت، غیرلغزنده،

مجهز به دستگیره­های کمکی در دیواره­های آسانسور در ارتفاع 85 سانتی­متر،

- ارتفاع دکمه­های کنترل کننده در داخل و خارج از اتاقک آسانسور 100 تا 120 سانتی­متر،

فاصله آن­ها از گوشه اتاقک آسانسور 40 سانتی­متر بوده، حداقل برجستگی آن 5/1 سانتی­متر،

حداقل قطر آن 3 سانتی­متر و نیز قابل استفاده برای نابینایان باشد.

- لازم است دکمه­ای که طبقه همکف (ورودی) را نشان می­دهد، با اختلاف رنگ مشخص شده و کلیه دکمه­های کنترل کننده آسانسور دارای رنگی متضاد با رنگ زمینه خود بوده تا برای افراد نیمه بینا قابل تشخیص باشد.

- در کنار دکمه­های طبقات خارج و داخل اتاقک آسانسور نصب خط بریل برای نابینایان الزامی است.

1-1-7-2 آسانسور باید هم سطح ورودی و یا در دسترس بلامانع صندلی چرخدار قرار گیرد.

1-1-7-3 حداقل فضای انتظار در جلو آسانسور در هر طبقه باید 150×150 سانتی­متر باشد.

1-1-7-4 لازم است توقف آسانسور با علامت صوتی مشخص شود، علامت صوتی باید طوری تنظیم گردد که برای بالا رفتن، یک بار و برای پایین آمدن دوبار به صدا درآید.

1-1-7-5 لازم است رنگ در اتاقک آسانسور در تضاد با رنگ دیوار همجوار خود بوده و به علامت بصری و صوتی مشخص کننده موقعیت اتافک که در بالای در، یا بالای تابلوی فرمان نصب می­شود، مجهز باشد.

1-1-7-6 در صورت نصب تلفن در اتاقک آسانسور، ارتفاع آن از کف حداکثر 120 سانتی­متر و مجهز به تقویت کننده صدا باشد.

1-1-7-7 چنانچه آسانسورهای باری، برای مراجعان و کارمندان هم قابل استفاده باشد، باید استانداردهای ایمنی و قابل دسترس بودن، در آن­ها اعمال شود.

1-1-8 فضاهای بهداشتی

1-1-8-1 در ساختمان­های عمومی تعبیه سرویس بهداشتی مخصوص افراد معلول الزامی است.

1-1-8-2 کف فضاهای بهداشتی باید غیرلغزنده باشد.

1-1-8-3 حداقل اندازه فضای سرویس بهداشتی باید 170×150 سانتی­متر باشد تا گردش صندلی چرخدار در آن امکان­پذیر باشد.

1-1-8-4 در سرویس بهداشتی باید به بیرون باز شود تا گشودن آن در مواقع اضطراری از بیرون امکان­پذیر باشد.

1-1-8-5 نصب کاسة مستراح فرنگی به ارتفاع 45 سانتی­متر از کف و با فاصله 30 سانتی­متر از دیوار مجاور الزامی است (شکل 34).

 

	شکل 34- ابعاد و اندازه­های کاسه مستراح فرنگی

 

 

 

 

1-1-8-6 نصب میله­های دستگرد با مشخصات بند 4-1-6 در طرفین کاسة مستراح به ارتفاع 70 سانتی­متر از کف و 20 سانتی­متر جلوتر از لبة جلویی کاسه الزامی است.

1-1-8-7 نصب میله­های دستگرد کمکی عمودی با فاصله 30 سانتی­متر از جلو کاسه و 40 سانتی­متر بالاتر از نشیمن مستراح بر روی دیوار مجاور اجباری است. دامنة نوسان میله­های عمودی باید 80 تا 120 سانتی­متر از کف باشد.

1-1-8-8 نصب میله­های دستگرد اضافی افقی بر روی قسمت داخلی در، به ارتفاع 80 سانتی­متر از کف و حداکثر 15 سانتی­متر فاصله از محور لولا و با طول حداقل 30 سانتی­متر الزامی است.

1-1-8-9 کاسه دستشویی باید در فضایی به ابعاد 75×120 سانتی­متر قرار گیرد تا امکان دستیابی از روبرو را فراهم سازد (شکل 35).

1-1-8-10 پیش­بینی فضای آزاد، به ارتفاع حداقل 75 سانتی­متر از کف تا پایین لبة دستشویی الزامی است. عمق فضای آزاد برای زانو باید 20 سانتی­متر و برای نوک پا 45 سانتی­متر باشد (شکل 36).

	شکل 36- فضای آزاد زیر کاسه دستشویی جهت قرارگیری صندلی چرخدار
			شکل 35- فضای آزاد جلوی کاسه دستشویی

 

1-1-8-11 لوله­های آب گرم و فاضلاب زیر دستشویی باید حفاظت و عایق­بندی شوند. در زیر دستشویی نباید گوشه­های تیز وجود داشته باشد.

1-1-8-12 شیرهای دستشویی باید به صورت اهرمی و به راحتی باز و بسته شوند و حداکثر فاصله آن­ها از لبة جلو دستشویی 60 سانتی­متر باشد.

1-1-8-13 ارتفاع لبة پایینی آینه دستشویی افراد معلول از کف حداکثر 90 سانتی­متر باشد 0شکل 36).

1-1-8-14 ارتفاع آویز حوله و جای صابون و یا دستگاه خشک­کن برقی از کف نباید بیش از 100 سانتی­متر باشد.

1-1-8-15 فضای آزاد کف، در جلو وان باید به ابعاد 150×80 سانتی­متر باشد.

1-1-8-16 فضای آزاد زیر دوش باید 120×120 سانتی­متر باشد.

1-1-8-17 تعبیة صندلی تاشو جهت سهولت جابجایی در حمام (زیردوشی، وان) الزامی است.

1-1-8-18 در حمام­ها یک سر دوشی با شلنگ به طول حداقل 150 سانتی­متر که به هر دو صورت دوش ثابت یا دوش دستی قابل استفاده باشد، باید تأمین شود.

1-1-9 آبخوری و آب سردکن

1-1-9-1 لازم است کلیه آبخوری­های نصب شده در ساختمان­ها برای افراد معلول نیز قابل استفاده باشد.

1-1-9-2 آبخوری باید دارای فضای آزاد زانو به ارتفاع 70 سانتی­متر از کف باشد و بین 45 تا 50 سانتی­متر عمق داشته باشد (شکل 37).

1-1-9-3 لازم است فضای آزاد به ابعاد 75×120 سانتی­متر جلو آبخوری برای حرکت صندلی چرخدار وجود داشته باشد تا در موقعی که فضای آزاد برای زانو وجود ندارد، فرد روی صندلی چرخدار بتواند به صورت موازی از آن استفاده نماید (شکل 38).

شکل 38- فضای آزاد جلوی آبخوری برای حرکت صندلی چرخدار

شکل 37- ارتفاع فواره آبخوری از کف تمام شده

ضوابط معلولين

1-1-9-4 ارتفاع فواره نباید از 90 سانتی­متر از کف تمام شده بیشتر باشد (شکل 37).

 

 

 

1-1-10 علایم

1-1-10-1 کلیة اماکن، فضاهای شهری و قسمت­هایی از ساختمان­های عمومی که برای استفادة ویژه افراد معلول طراحی و تجهیز گردیده­اند باید به وسیلة علایم بین­المللی ویژه افراد معلول مشخص گردند.

1-1-10-2 علایم و نوشته­ها باید واضح بوده و فاقد انعکاس نور و در تضاد با زمینه خود باشند. مانند نوشته­های روشن روی زمینه تاریک یا بالعکس.

1-1-10-3 علایم داخلی ساختمان باید در کنار و طرف قفل درها و در ارتفاع بین 140 تا 170 سانتی­متر از کف تمام شده نصب شوند.

1-1-10-4 به منظور هدایت افراد نیمه بینا به مکان­های عمومی، لازم است با استفاده از چراغ­ها و رنگ­ها به علامت­گذاری در طول مسیر پرداخت.

1-1-11 کنترل الکتریکی

1-1-11-1 کنترل­های الکتریکی و مکانیکی باید در فاصله 40 تا 120 سانتی­متر از کف قرار گیرند.

1-1-11-2 فضای آزاد کف به ابعاد 120×75 سانتی­متر باید در مجاور کنترل­های الکتریکی پیش­بینی شود تا از روبرو به طور موازی برای شخص روی صندلی چرخدار قابل دسترس باشد.

1-1-11-3 در کلیه فضاهای بهداشتی نصب زنگ خطر در ارتفاع 120 سانتی­متر الزامی است.

1-1-12 علایم خطر

1-1-12-1 نصب سیستم­های هشدار دهنده شنیداری و دیداری در کلیه ساختمان­های عمومی الزامی است.

1-1-12-2

1-1-12-3

بارانداز، اتاق­های تأسیسات حرارتی، انبارها و مشابه آن­ها) باید با اختلاف رنگ و نیز علایم حسی لامسه­ای مشخص شوند.

1-1-13 تلفن

ضروری است تلفن­های مجهز به سیستم تقویت صدا، در بیمارستان­ها، فضای سالن انتظار هتل­ها، پایانه­های مسافربری، زندان­ها و سایر مکان­های مشابه تعبیه گردند.

1-1-14 فضاهای تجمع

1-1-14-1 چنانچه در ساختمان­های عمومی، مکان­های تجمع پیش­بینی شده باشد، باید تعداد محل پیش­بینی شده برای صندلی چرخدار با جدول زیر مطابقت داشته باشد:

1-1-14-2 ابعاد محل استقرار صندلی چرخدار باید 170×120 سانتی­متر باشد.

1-1-14-3 محل­های صندلی چرخدار باید همردیف و پیوسته به صندلی­های ثابت و در تمام سطح صندلی­های ثابت پخش شده باشد. این محل­ها باید به یک راه قابل دسترس که به عنوان راه خروج اضطراری نیز هست، متصل باشند و باید در موقعیت زاویه دید برابر با دید قسمت­های دیگر قرار بگیرد.

استثناء: استقرار محل­های دید قابل دسترس به صورت مجزا در مکان­های با شیب بیش از 50 درصد به شرط حفظ خطوط دید مجاز است. استقرار محل­های دید قابل دسترس به صورت مجزا در مکان­های همتراز نظیر «بالكن‌ها» و يا طبقاتي كه از راه خروج اضطراري قابليت دسترس دارند، مجاز است.

1-1-14-4 زمین یا کف در محل­های صندلی چرخدار باید مسطح، محکم، ثابت و غیرلغزنده باشد.

1-1-14-5 یک راه قابل دسترس باید محل­های استقرار صندلی­های چرخدار را به محدوده صحنه متصل کند. اتصال شامل: صحنه، پشت صحنه، اتاقک­های رختکن، گنجه­های لباس و دیگر فضاهای مورد استفاده هنرپیشگان می­شود.

1-1-14-6 در صورتی که گوشی برای صندلی­های ثابت پیش­بینی شده باشد، این صندلی­ها باید در فاصله دید 15 متر از صحنه یا محدوده نمایش قرار داده شوند.

1-1-15 نیمکت و میزکار

در صورتی که در ساختمانی، نیمکت، میز، یا میزهای کار به صورت ثابت یا جاسازی شده پیش­بینی شده باشد، حداقل 5 درصد از فضای نیمکت­ها، میزها یا میزهای کار یا حداقل یکی از آن­ها (هر کدام بیشتر باشد) باید مطابق شرایط زیر قابل دسترس افراد معلول باشد:

الف- در صورتی که فضاهای نیمکت برای اشخاص با صندلی چرخدار جلو میزها یا سطوح کار پیش­بینی شده باشد، حداقل باید 71 سانتی­متر عرض و 50 سانتی­متر عمق داشته باشد.

ب- ارتفاع سطح میزها و سطوح کار باید بین 70 تا 85 سانتی­متر از کف یا زمین باشد.

 

 

1-2 ضوابط خاص کاربری­ها

1-2-1 استثناآت

بناها و تسهیلات با هر نوع کاربری، باید با این ضوابط انطباق داشته باشند. به استثنای موارد زیر:

1) استثناآت کلی: قابل دسترس بودن اتاق­های تعمیر و ماشین­آلات آسانسورها در بالا و پایین، اتاقه­های تاسیسات مکانیکی، لوله­کشی­ها و کانال­های سرویس راه­های تاسیسات زیرزمینی، قفسه­های برق و تلفن، اتاق­های عمومی تاسیسات و خدمات الزامی نیست.

2) استثناآت ارتش: تسهیلات ذکر شده در ذیل نیازی به قابل دسترس بودن ندارند، ولی قابل دسترس بودن آن­ها توصیه می­شود، چون در آینده ممکن است استفاده دیگری از این بناها بشود.

الف) مسکونی افراد مجرد ارتشی، تسهیلات نگهداری و تعمیر هواپیما، وسایل نقلیه ارتشی، جایی که تمام کارها باید توسط افراد ارتشی با توانایی جسمی انجام شود و به طورکلی، تمام تسهیلاتی که فقط برای استفاده و اشتغال افراد نظامی با توانایی جسمی پیش­بینی شده باشند.

ب) آن قست از تسهیلات مربوط به سربازان و دیگر کارهای نظامی و مشابه آن­ها که تنها برای استفاده افراد نظامی با توانایی جسمی طراحی و ساخته شده است، بجز قسمت­هایی که استخدام افراد نظامی با ناتوانی جسمی – حرکتی را مجاز می­داند و به جز قسمت­هایی از ساختمان که مورد مراجعه و استفاده عموم باشند.

ج) مسکونی نظامیان: در مورد محل سکونت نظامیان، که در درجه اول برای نظامیان با توانایی جسمی و افراد فامیل آن­هاست، حداقل 5 درصد از کل خانه­های ساخته شده باید برای افراد معلول جسمی – حرکتی قابل دسترس باشند.

محوطه­های عمومی مانند پیاده­روها و ورودی­های مشترک باید منطبق با ضوابط طراحی برای افراد معلول باشند.

1-2-2 در سایر ساختمان­های عمومی رعایت موارد زیر الزامی است:

1-2-2-1 رستوران و چایخانه

- حداقل 5 درصد از تمام صندلی­ها و میزهای ثابت یا حداقل یکی از آن­ها (هر کدام بیشتر باشد) در رستوران­ها یا چایخانه­ها باید قابل دسترس افراد معلول باشند.

- عرض آزاد برای گذر صندلی چرخدار در صف دریافت غذا باید حداقل 90 سانتی­متر باشد.

- در سلف سرویس­ها، پیشخوان مسیر حرکت سینی­ها نباید بیش از 85 سانتی­متر از کف تمام شده ارتفاع داشته باشد.

1-2-2-2 هتل­ها

- کلیه هتل­ها تا ظرفیت 25 اتاق، باید یک اتاق قابل دسترس با سرویس­های بهداشتی و لوازم مناسب برای افراد معلول داشته باشند. به ازای هر 25 اتاق اضافه، پیش­بینی یک اتاق مناسب دیگر برای افراد معلول ضروری است. این اتاق­ها باید به طور یکنواخت در بین اتاق­های معمولی هتل توزیع گردند.

- کلیه مسافرخانه­ها و مهمانسراها تا ظرفیت 30 تخت باید یک تخت و یک سرویس بهداشتی مناسب برای استفاده افراد معلول داشته باشند. به ازای هر 30 تخت دیگر، یک تخت با سرویس بهداشتی مناسب برای افراد معلول اضافه شود.

1-2-2-3 مراکز بهداشتی، درمان و آسایشگاهی

- حداقل یک ورودی قابل دسترس در جلو ساختمان طراحی شود. این ورودی باید در جوار یا در امتداد فضای سوار شدن مسافر به اتومبیل، با حداقل عرض 150 سانتی­متر و حداقل طول 6 متر در نظر گرفته شود.

- اتاق­های خواب قابل دسترس بیماران باید در انطباق با شرایط زیر باشند:

الف- هر اتاق خواب باید فضای آزاد مورد لزوم برای چرخیدن 180 درجه صندلی چرخدار را که دایره­ای است به قطر 150 سانتی­متر، داشته باشد.

ب- هر اتاق یک نفره باید حداقل یک فضای آزاد برابر 90 سانتی­متر در دو طرف تختخواب و 100 سانتی­متر بین پای تختخواب تا دیوارها داشته باشد.

ج- در هر اتاق دو یا چند تختخوابه باید فضاهای آزاد به اندازه زیر تأمین گردد:

- حداقل 100 سانتی­متر (ترجیحاً 130 سانتی­متر) حدفاصل پایین تختخواب با دیوار مقابل.

- حداقل 90 سانتی­متر حدفاصل لبة کناری تختخواب با دیوار مجاور.

- حداقل 120 سانتی­متر بین دو تختخواب.

د- لازم است برای هر اتاق بستری و یا خواب یک سرویس بهداشتی قابل دسترس پیش­بینی شود.

1-2-2-4 مراکز تجاری

- در محلی که پیشخوان­های مراجعان بیشتر از 90 سانتی­متر ارتفاع داشته و برای خرید و فروش اشیاء و همچنین بخش اجناس به مردم پیش­بینی شده­اند، یک پیشخوان اضافی یا یک بخش از پیشخوان اصلی باید با حداکثر ارتفاع بین 70 تا 85 سانتی­متر بالاتر از کف تمام شده در نظر گرفته شود.

- در فروشگاه­ها حداقل یک مسیر پرداخت قابل دسترس پیش­بینی شود. حداقل عرض این مسیر در تمام طول آن باید 90 سانتی­متر بوده و ارتفاع پیشخوان مجاور از کف تمام شده نباید در طول مسیر از 85 سانتی­متر بیشتر باشد.

1-2-2-5 کتابخانه

- کلبه فضاهای عمومی کتابخانه از جمله عناصر وابسته مانند توالت­ها، تلفن­ها و پارکینگ­ها باید قابل دسترس باشند.

- حداقل 5 درصد با حداقل یکی از هر عنصر نیمکت ثابت، میزها یا محل­های مطالعه و همچنین فضای آزاد بین میزها باید قابل دسترس باشند.

- حداقل فضای آزاد مسیر در محل برگه­دان، قفسه مجلات، یا قفسة کتاب­های مرجع باید 90 سانتی­متر باشد. ارتفاع قابل دسترس از روبرو باید بین 40 تا 120 سانتی­متر، و از پهلو باید بین 15 تا 135 سانتی­متر از کف تمام شده باشد (شکل­های 39 و 40 و 41).

- حداقل عرض آزاد مسیر بین ردیف باید 90 سانتی­متر باشد.

- در کتابخانه­هایی که حجم زیاد کتاب­ها اجازه تقسیم آن­ها را در قفسه­هایی با مشخصات فوق نمی­دهد، استفاده از قفسه­هایی با ارتفاع بیشتر برای نگهداری کتاب مجاز است.

 

 

 

شکل 39- حداقل عرض آزاد مسیر بین ردیف­های کتابخانه

 

 

 

شکل 40- اندازه­های مناسب برای دستیابی از مقابل

 

 

شکل 41- اندازه­های مناسب برای دستیابی از پهلو

2- ساختمان­های مسکونی

عمده­ترین هدف از ارائه ضوابط طراحی مسکن، به وجود آوردن شرایط استقلال فردی معلول در محیط مسکونی وایجاد زمینه برای قرار دادن معلول در کنار خانواده به عنوان یک عضو فعال، از طریق به کار گرفتن تمهیدات معماری است.

2-1 در مجتمع­های مسکونی حداقل 5% واحدهای مسکونی باید قابل استفاده برای افراد معلول طراحی شده باشد. همچنین در مجتمع­های مسکونی ساخته شده با اعتبارات کامل دولتی که کمتر از 20 واحد مسکونی دارند، حداقل یک واحد قابل دسترس برای افراد معلول باشد.

2-2 در ساختمان­های مسکونی که بر طبق ضوابط شهرداری محل می­باید دارای آسانسور باشد، آسانسور و فضاهای عمومی بنا باید قابل دسترس برای افراد معلول باشد.

2-3 در ساختما­ن­های مسکونی که در ارتفاع کمتر از ارتفاع مندرج در بند 5-2 و با تعداد 10 و بیش از 10 واحد مسکونی ساخته می­شوند، باید حداقل سطح همکف در مشاع، قابل دسترسی افراد معلول باشد.

2-4 مسکن قابل دسترس

در واحد مسکونی قابل دسترس باید ضوابط زیر رعایت شده باشد:

2-4-1 ورودی واحد مسکونی باید مطابق بند 4-1-1 این ضوابط باشد.

2-4-2 راهرو واحد مسکونی باید مطابق بند 4-1-3 این ضوابط باشد.

2-4-3 بازشوهای واحد مسکونی (در و پنجره) باید مطابق بند 4-1-3 این ضوابط باشد.

2-4-4 راه­پله واحد مسکونی باید مطابق بند 4-1-4 این ضوابط باشد.

2-4-5 سطح شیبدار در واحد مسکونی باید مطابق بند 4-1-5 این ضوابط باشد.

2-4-6 دستگردها در واحد مسکونی باید مطابق بند 4-1-6 این ضوابط باشد.

2-4-7 آسانسور در واحد مسکونی باید مطابق بند 4-1-7 این ضوابط باشد.

2-4-8 حداقل یک فضای بهداشتی (حمام، توالت و دستشویی) باید مطابق بند 4-1-8 این ضوابط باشد.

2-4-9 کنترل­های الکتریکی و مکانیکی واحد مسکونی باید مطابق بند 4-1-11 این ضوابط باشد.

2-4-10 برای هر واحد مسکونی قابل دسترس باید حداقل یک واحد پارکینگ قابل استفاده برای افراد معلول با مشخصات ذیل در نظر گرفته شود:

2-4-10-1 مسیر پیادة قابل دسترس از محوطه پارکینگ تا ورودی واحد مسکونی باید مطابق با بندهای 1-1 و 1-2 باشد.

2-4-10-2 حتی­الامکان حدفاصل بین پارکینگ و منزل برای محافظت فرد معلول سرپوشیده شود.

2-4-10-3 ابعاد پارکینگ قابل استفاده برای افراد معلول باید 5/3×5 متر باشد.

2-4-10-4 حداقل ارتفاع آزاد پارکینگ قابل استفاده برای افراد معلول 40/2 متر باید باشد.

2-4-11 آشپزخانه در واحد مسکونی قابل استفاده برای افراد معلول باید دارای شرایط زیر باشد:

2-4-11-1 فضای آزاد کف به ابعاد 75×120 سانتی­متر باید به گونه­ای طراحی شود که تمام وسایل آشپزخانه برای شخص با صندلی چرخدار از روبرو و یا از پهلو قابل دسترس باشد.

2-4-11-2 حداقل سطح کاری با عرض 75 سانتی­متر و ارتفاع بین 75 تا 85 سانتی­متر، با فضای آزاد برای قرارگیری پا به عمق 40 سانتی­متر و ارتفاع 65 تا 70 سانتی­متر، باید در آشپزخانه در نظر گرفته شود (شکل­های 42 و 43).

2-4-11-3 ارتفاع قفسه­های زیر ظرفشوها باید 70 تا 85 سانتی­متر از کف و قابل برداشتن باشد (شکل 44).

2-4-11-4 زیر ظرفشوها نباید سطوح نوک تیز و ساینده وجود داشته باشد. لوله آب گرم و لوله تخلیه آن، در زیر ظرفشو باید با پوشش عایق پیش­بینی شود.

2-4-11-5 لوله­های آب و فاضلاب باید به نحوی نصب شوند که ارتفاع ظرفشو از کف 75 سانتی­متر باشد.

2-4-11-6 زیر ظرفشو باید فضایی آزاد برای قرارگیری پا به ارتفاع حداقل 65 سانتی­متر و عمق حداقل 45 سانتی­متر بدون مانع وجود داشته باشد و عمق سینک ظرفشویی نباید بیش از 16 سانتی­متر باشد.

2-4-11-7 ارتفاع قفسه­های قسمت پایین باید حداکثر 80 سانتی­متر از کف باشد. حداکثر ارتفاع پایین­ترین طبقه قفسه­های فوقانی 120 سانتی­متر باشد.

2-4-12 فضاهای زندگی، غذاخوری، خواب و ایوان در واحد مسکونی قابل استفاده برای افراد معلول باید قابل دسترس برای این افراد (دارای فضای آزاد به ابعاد 140×140 سانتی­متر جهت قرارگیری، عبور و استفاده از وسایل) باشد.

2-4-13 انباری شامل قفسه­بندی­ها، طبقه­ها، گنجه­ها و کشوهاست که باید طبق ضوابط زیر برای افراد معلول قابل دسترس باشند:

2-4-13-1 فضای آزاد کف به ابعاد 75×120 سانتی­متر باید به گونه­ای طراحی شود که کلیة قست­های انباری برای فرد با صندلی چرخدار از روبرو یا از پهلو قابل دسترس باشد.

2-4-13-2 ارتفاع دستیابی از روبرو به وسایل داخل انباری بین 40 تا 120 سانتی­متر و از پهلو بین 25 تا 135 سانتی­متر باشد (شکل 45).

2-4-13-3 ارتفاع محل رخت آویز از کف 140 سانتی­متر باشد.

 

 

 

 

شکل 42- فضای آزاد جلوی سطح کاری یا میز جهت قرارگیری صندلی چرخدار

 

 

شکل 43- ابعاد و اندازه زیر سطح کاری یا میز جهت قرارگیری صندلی چرخدار

 

 

 

 

شکل 44- فضای آزاد زیر ظرفشویی جهت قرارگیری صندلی چرخدار

 

 

 

 

 

شکل 45- ارتفاع دستیابی از مقابل و از پهلو برای صندلی چرخدار

ضوابط طراحی معماری برای افراد معلول جسمی-حرکتی

درک اهمیت موضوع:

طراحی محیط‌های معماری به گونه‌ای که برای همه افراد، از جمله افراد دارای معلولیت، قابل دسترسی و استفاده باشد، نه تنها یک الزام قانونی بلکه یک مسئولیت اجتماعی است. این امر به افراد معلول اجازه می‌دهد تا به طور مستقل در جامعه مشارکت کنند و از حقوق برابر برخوردار شوند.

مهم‌ترین ضوابط:

 * دسترسی آسان به ورودی‌ها: ورودی اصلی ساختمان باید هم‌سطح با پیاده‌رو باشد و عرض کافی برای عبور ویلچر داشته باشد.

 * استفاده از رمپ‌ها: رمپ‌ها باید شیب ملایمی داشته باشند و دارای نرده‌های محافظ باشند.

 * وجود آسانسور: ساختمان‌های چند طبقه باید به آسانسور مجهز باشند تا افراد معلول به راحتی به طبقات مختلف دسترسی پیدا کنند.

 * طراحی مناسب سرویس‌های بهداشتی: سرویس‌های بهداشتی باید فضای کافی برای مانور ویلچر داشته باشند و تجهیزات لازم مانند دستگیره‌ها و نشیمنگاه‌های قابل تنظیم را دارا باشند.

 * استفاده از علائم مناسب: استفاده از علائم بصری و لمسی برای راهنمایی افراد کم‌بینا و نابینا ضروری است.

 * طراحی مناسب فضاهای عمومی: فضاهای عمومی مانند راهروها، سالن‌ها و پارکینگ‌ها باید عرض کافی و مسیرهای بدون مانع داشته باشند.

 * توجه به ارتفاع سوئیچ‌ها و پریزها: ارتفاع سوئیچ‌ها و پریزها باید به گونه‌ای باشد که افراد نشسته نیز بتوانند به راحتی به آن‌ها دسترسی پیدا کنند.

موارد مهم دیگر:

 * استفاده از مصالح مناسب: مصالح مورد استفاده در کف باید لغزنده نباشند تا از لغزش افراد جلوگیری شود.

 * توجه به نورپردازی: نورپردازی مناسب در فضاها به افراد کم‌بینا کمک می‌کند تا بهتر محیط را تشخیص دهند.

 * طراحی مناسب مبلمان: مبلمان باید ارتفاع مناسبی داشته باشد و فضای کافی برای حرکت ویلچر وجود داشته باشد.

استانداردهای ملی و بین‌المللی:

برای اطمینان از رعایت صحیح ضوابط طراحی، معمولا از استانداردهای ملی و بین‌المللی استفاده می‌شود. این استانداردها جزئیات فنی بیشتری را در مورد ابعاد، شیب‌ها، ارتفاع‌ها و سایر پارامترهای طراحی ارائه می‌دهند.

چرا این موضوع مهم است؟

 * حقوق برابر: رعایت این ضوابط به افراد معلول حق دسترسی برابر به فضاهای عمومی را می‌دهد.

 * بهبود کیفیت زندگی: با طراحی مناسب، افراد معلول می‌توانند فعالیت‌های روزمره خود را به راحتی انجام دهند و از زندگی با کیفیت‌تری برخوردار شوند.

 * افزایش استقلال: رعایت این ضوابط به افراد معلول کمک می‌کند تا استقلال بیشتری داشته باشند و کمتر به کمک دیگران نیازمند باشند.

برای اطلاعات بیشتر، می‌توانید به منابع زیر مراجعه کنید:

 * سایت‌های سازمان بهزیستی: در این سایت‌ها، ضوابط و مقررات طراحی برای افراد معلول به طور کامل تشریح شده است.

 * کتاب‌ها و مقالات تخصصی: بسیاری از کتاب‌ها و مقالات در زمینه معماری و شهرسازی به موضوع طراحی برای افراد معلول پرداخته‌اند.

 * مشاوره با متخصصان: مشاوره با معماران و مهندسان متخصص در زمینه طراحی برای افراد معلول می‌تواند به شما در اجرای بهتر پروژه کمک کند.

 

ضوابط طراحی معماری برای افراد معلول: توضیحات تکمیلی

چرا طراحی برای افراد معلول اهمیت دارد؟

 * حقوق برابر: همه افراد، صرف نظر از توانایی‌هایشان، حق دارند به فضاهای عمومی دسترسی داشته باشند و از آن‌ها استفاده کنند.

 * بهبود کیفیت زندگی: طراحی مناسب محیط‌های ساخته شده، به افراد معلول کمک می‌کند تا استقلال بیشتری داشته باشند و در جامعه فعال‌تر باشند.

 * جلوگیری از تبعیض: طراحی برای افراد معلول، باعث کاهش تبعیض و ایجاد محیطی برابر برای همه می‌شود.

 * افزایش ایمنی: رعایت ضوابط طراحی، ایمنی افراد معلول را در محیط‌های مختلف افزایش می‌دهد.

مهم‌ترین ضوابط در طراحی برای افراد معلول:

 * دسترسی به ورودی‌ها: ورودی اصلی ساختمان باید هم‌سطح با پیاده‌رو باشد و عرض کافی برای عبور ویلچر داشته باشد.

 * رمپ‌ها: شیب رمپ‌ها باید ملایم باشد و دارای نرده‌های محافظ باشد.

 * آسانسور: ساختمان‌های چند طبقه باید به آسانسور مجهز باشند.

 * سرویس‌های بهداشتی: سرویس‌های بهداشتی باید فضای کافی برای مانور ویلچر داشته باشند و تجهیزات مناسب مانند دستگیره‌ها و نشیمنگاه‌های قابل تنظیم را دارا باشند.

 * علائم راهنما: استفاده از علائم بصری و لمسی برای راهنمایی افراد کم‌بینا و نابینا ضروری است.

 * فضاهای عمومی: فضاهای عمومی مانند راهروها، سالن‌ها و پارکینگ‌ها باید عرض کافی و مسیرهای بدون مانع داشته باشند.

 * ارتفاع سوئیچ‌ها و پریزها: ارتفاع سوئیچ‌ها و پریزها باید به گونه‌ای باشد که افراد نشسته نیز بتوانند به راحتی به آن‌ها دسترسی پیدا کنند.

 * مصالح مناسب: مصالح مورد استفاده در کف باید لغزنده نباشند.

 * نورپردازی مناسب: نورپردازی مناسب به افراد کم‌بینا کمک می‌کند تا بهتر محیط را تشخیص دهند.

 * مبلمان مناسب: مبلمان باید ارتفاع مناسبی داشته باشد و فضای کافی برای حرکت ویلچر وجود داشته باشد.

نمونه‌هایی از فضاهایی که باید برای افراد معلول طراحی شوند:

 * ساختمان‌های اداری

 * بیمارستان‌ها

 * مدارس

 * مراکز خرید

 * اماکن ورزشی

 * فضاهای عمومی مانند پارک‌ها و میادین

چه مواردی را در طراحی باید در نظر گرفت؟

 * نوع معلولیت: نیازهای افراد با معلولیت‌های مختلف متفاوت است.

 * ابعاد و ابعاد حرکتی ویلچر: طراحی باید بر اساس ابعاد استاندارد ویلچر انجام شود.

 * ارتفاع دستگیره‌ها و نرده‌ها: ارتفاع دستگیره‌ها و نرده‌ها باید به گونه‌ای باشد که افراد با قدهای مختلف بتوانند به راحتی از آن‌ها استفاده کنند.

 * فضای مانور: در اطراف تجهیزات و مبلمان باید فضای کافی برای مانور ویلچر در نظر گرفته شود.

 * کنتراست رنگ‌ها: استفاده از کنتراست رنگ‌ها برای تشخیص بهتر اجسام و فضاها.

استانداردهای ملی و بین‌المللی:

برای اطمینان از رعایت صحیح ضوابط طراحی، معمولا از استانداردهای ملی و بین‌المللی استفاده می‌شود. این استانداردها جزئیات فنی بیشتری را در مورد ابعاد، شیب‌ها، ارتفاع‌ها و سایر پارامترهای طراحی ارائه می‌دهند.

موارد مهم دیگر:

 * طراحی همه‌جانبه: طراحی برای افراد معلول باید به گونه‌ای باشد که همه افراد از آن بهره‌مند شوند.

 * همکاری با افراد معلول: در فرایند طراحی، بهتر است از نظرات و تجربیات افراد معلول استفاده شود.

 * به‌روزرسانی مداوم اطلاعات: ضوابط و استانداردهای طراحی به طور مداوم در حال تغییر هستند. بنابراین، طراحان باید به طور مرتب اطلاعات خود را به‌روز کنند.