نظام فنی روستایی

نظام فنی روستایی یک سامانه است که توسط بنیاد مسکن انقلاب اسلامی برای ارائه خدمات فنی مهندسی به مناطق روستایی کشور طراحی و اجرا شده است. این سامانه با هدف توسعه و بهبود کیفیت مسکن، زیرساخت ها، محیط زیست و افزایش اشتغال در روستاها فعالیت می کند. گروه مهندسان شهر در اینجا به معرفی اهداف، وظایف، ساختار و خدمات نظام فنی روستایی می پردازد.

نظام فنی روستایی و اهداف آن:

بنیاد مسکن انقلاب اسلامی، در سال ۱۳۵۸ با هدف حمایت از مسکن اقشار مستضعف و تحقق عدالت اجتماعی در حوزه مسکن با دستور سید روح‌الله خمینی تاسیس شد. براساس قانون تأسیس بنیاد مسکن، یکی از وظایف اصلی این نهاد، تأمین مسکن مناسب برای روستانشینان و عشایر است. برای پاسخگویی به این وظیفه، بنیاد مسکن در سال ۱۳۶۹ با همکاری سازمان جهاد سازندگی، نظام فنی روستایی را تشکیل داد. این نظام با هدف زیر تأسیس شد:

ارائه خدمات مهندسی و فنی به روستانشینان در زمینه های طراحی، نظارت، اجرا و بازسازی مسکن و زیرساخت های روستایی
شناسایی، آموزش و صدور پروانه کار برای ناظرین فنی و روستایی
تشکل دادن ناظرین فنی و روستایی در قالب دفاتر خدمات فنی
هماهنگ کردن با سایر دستگاه های دولتی و خصوصی در زمینه تأمین منابع مالی، زمین، مصالح و تجهیرات لازم برای پروژه های روستایی
پژوهش و نوآوري در حوزه مسكن و زيرساخت‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌روستایی

نظام فنی روستایی و خدمات آن:

خدمات مسکن: شامل خدمات مربوط به طراحی، نظارت، اجرا، بازسازی، تعمیر و نگهداری مسکن های روستایی می باشد. این خدمات با هدف بهبود کیفیت مسکن، افزایش ظرفیت جذب جمعیت، حفظ حقوق مالکین مسکن، حفاظت از منابع طبیعی و میراث فرهنگی روستاها ارائه می شوند. برخی از خدمات مسکن روستایی که نظام فنی روستای در آن فعال است عبارتند از:


طراحی مسکن: شامل خدمات مربوط به تهیه نقشه های معماری، سازه ای، تاسیسات و دکوراسیون داخلی مسکن های روستایی. این خدمات با رعایت استانداردهای فنی، زیبا شناسانه و اقتصادی و با توجه به نظرات و نیازهای ساکنین ارائه می شوند.

نظارت بر مسکن: شامل خدمات مربوط به کنترل کیفیت و رعایت استانداردهای فنی در فرآیند ساخت و ساز مسکن های روستایی می باشد. این خدمات با هدف جلوگیری از عملکردهای نامطلوب، پدیده های ناسالم و خطرات احتمالی در زمان ساخت و ساز و پس از  آن ارائه می شوند.

اجرای مسکن: شامل خدمات مربوط به تأمین نیرو، مصالح و تجهیرات لازم برای ساخت و ساز مسکن های روستایی می باشد. این خدمات با هدف کاهش هزینه ها، زمان و منابع در فرآیند ساخت و ساز و با استفاده از روش های نوین و بهینه ارائه می شوند.

بازسازی مسکن: شامل خدمات مربوط به تعمیر، تغيير كاربری، تغيير ظاهری، تقويت و بهينه سازی مسكن های روستایی كه دچار عيب، فرسودگی يا كارآيی كم شده اند می باشد. اين خدمات با هدف حفظ و بهبود كيفيت، كارآيی و زيبايی مسكن های روستایی ارائه مي شوند.

نظام فنی روستایی و وظایف آن:

براساس آیین نامه نظام فني روستایی كشور كه در سال ۱۳۹۶ تصويب شده است، نظام فنی روستایی كشور شامل سه حوزه عملياتي است:

حوزه خدمات فني: شامل دفاتر خدمات فني كشور كه توسط ناظرين فني و روستائي تشكيل شده اند و خدمات مهندسي و فني را به روستانشينان ارائه مي دهند. اين خدمات شامل طراحي، نظارت، اجرا، بازسازي، تعمير و نگهداري مسكن و زيرساخت هاي روستائي مانند آب، برق، گاز، جاده، مدرسه، مسجد، خانه بهداشت و غيره است.

حوزه آموزش و پژوهش: شامل مراكز آموزش و پژوهش نظام فني روستائي كشور كه توسط بنياد مسكن اداره مي شوند و وظيفه آموزش، پژوهش و نوآوري در حوزه مسكن و زيرساخت هاي روستائي را بر عهده دارند. اين مراكز با همكاري دانشگاه ها، مؤسسات علمي و پژوهشي و سازمان هاي حرفه اي، برنامه هاي آموزشي، پژوهشي و نوآورانه را طراحي و اجرا مي كنند.

حوزه هماهنگی و راهبری: شامل معاونت امور مسکن و بازسازی بنیاد مسکن که به عنوان ستاد کلی نظام فنی روستایی کشور عمل می کند و وظیفه هماهنگی، راهبری، نظارت، ارزیابی و پایش فعالیت های نظام فنی روستایی را بر عهده دارد. این حوزه با سایر دستگاه های دولتی و خصوصی در زمینه تأمین منابع مالی، زمین، مصالح و تجهیرات لازم برای پروژه های روستایی همکاری و همفکری می کند.

ساختار نظام فنی روستایی:

بنابر آیین نامه نظام فنی روستایی کشور، ساختار نظام فنی روستایی شامل سطوح زیر است:

سطح کلان: شامل شورای عالی نظام فنی روستایی کشور که به عنوان بالاترین سطح تصمیم گیری در نظام فنی روستایی عمل می کند. این شورا تحت ریاست رئیس بنیاد مسکن تشکیل شده است و اعضای آن شامل نمایندگان بخش های دولتی، خصوصی، علمی و حرفه ای در حوزه مسکن و زیرساخت های روستایی می شود

سطح استان: شامل شورای استانی نظام فنی روستایی کشور که به عنوان سطح تصمیم گیری در سطح استان عمل می کند. این شورا تحت ریاست استاندار تشکيل شده است و اعضای آن شامل نمایندگان بخش های دولتی، خصوصی، علمی و حرفه ای در حوزه مسکن و زیرساخت های روستایی است. این شورا وظیفه برنامه ریزی، هماهنگی، نظارت و ارزیابی فعالیت های نظام فنی روستایی در سطح استان را دارد.

سطح شهرستان: شامل شورای شهرستانی نظام فنی روستایی کشور که به عنوان سطح تصمیم گیری در سطح شهرستان عمل می کند. این شورا تحت ریاست فرماندار تشکيل شده است و اعضای آن شامل نمایندگان بخش های دولتی، خصوصی، علمی و حرفه ای در حوزه مسکن و زیرساخت های روستایی است. این شورا وظیفه برنامه ریزی، هماهنگی، نظارت و ارزیابی فعالیت های نظام فنی روستایی در سطح شهرستان را دارد.

سطح بخش: شامل دفتر خدمات فني بخش كه به عنوان سطح اجرائي در سطح بخش عمل مي كند. اين دفتر تحت مديريت يكي از ناظرين فني و روستایی تشكيل شده است و اعضای آن شامل ناظرين فني و روستایی ديگر است. اين دفتر وظيفه ارائه خدمات فنی مهندسی به روستانشينان در زمينه هاي طراحي، نظارت، اجرا، بازسازي، تعمير و نگهداري مسكن و زيرساخت هاي روستایی را دارد.

مزایای نظام فنی روستایی:

افزایش کیفیت و کارآیی مسکن و زیرساخت های روستایی. با استفاده از نظام فنی روستایی: روستانشینان می توانند از خدمات فنی مهندسی مطابق با استانداردهای فنی، زیبایشناسانه و اقتصادی بهره مند شوند. این خدمات باعث بهبود شرایط زندگی، رفاه و سلامت روستانشینان می شود.
ترویج دانش و آگاهی فنی در روستاها. با آموزش و صدور پروانه کار برای ناظرین فنی و روستایی: نظام فنی روستایی نقش مهمی در شناسایی، بکارگیری و ساماندهی نیروهای انسانی بومی مستعد در فن ساختمان سازی روستایی دارد. این نقش باعث تقویت قابلیت ها، افزایش درآمد و کاهش بیکاری در روستاها می شود.
هماهنگی با سایر دستگاه ها در زمینه تأمین منابع: نظام فنی روستایی با همکاری با سایر دستگاه های دولتی در خصوص تأمین منابع مالی، زمین، مصالح و تجهیرات لازم برای پروژه های روستای، نقش مؤثری در تسریع و تسهیل فرآیند ساخت و ساز در روستاها دارد.

معایب نظام فنی روستایی:

عدم پاسخگویی كافي به نيازهاي جديد و چالش هاي پيش رو: نظام فني روستایی با تغييرات جامعه، تكنولوژی، بازار كار و منابع طبيعي همگام نبوده و عدم تطابق با شرايط جديد احساس می شود. برخی از چالش های پيش رو عبارتند از: كمبود منابع آب، خشكسالی، بحران زيست محيطی، گرانی مصالح ساختمانی، كمبود نيروی كار متخصص، عدم حضور قابل توجه زنان در نظام فني روستایی و عدم حفاظت از حقوق مالكين مسكن.

عدم كارآمدی برخی از دفاتر خدمات فني: براساس گزارشاتی که به دست ما رسیده برخی از دفاتر خدمات فنی در ارائه خدمات فنی مهندسی به روستانشينان كارآمد نبوده و با مشكلاتی مانند عدم رعايت استانداردهای فنی، عدم تحويل پروژه ها در زمان مقرر، عدم انجام بازديدهای منظم، عدم تهيه گزارشات دقيق و عدم پاسخگویی به شكايات روبرو هستند.
عدم ارتباط مناسب با روستانشینان: نظام فنی روستایی باید با روستانشینان ارتباط برقرار کند و نظرات و نیازهای آنها را در طراحی و اجرای پروژه های روستایی لحاظ کند. اما برخی از ناظرین فنی و روستایی با روستانشینان به صورت متکبرانه و با بی احترامی برخورد می کنند و از شفافیت و مشارکت آنها در فعالیت های خود خودداری می کنند.