خانه های سنتی

روش های سنتی خانه سازی در مناطق مختلف ایران

تنوع جغرافیایی و اقلیم ایران منجر به توسعه سبک‌های معماری و روش‌های ساختمانی متمایز در سراسر کشور شده است. این روش‌های سنتی منعکس‌کننده سازگاری جوامع محلی با محیط خود، با استفاده از مواد و تکنیک‌هایی است که پایدار و متناسب با شرایط خاص هر منطقه است. در اینجا نگاهی اجمالی به روش های سنتی ساخت خانه در مناطق مختلف ایران و تفاوت آنها با یکدیگر می پردازیم.

1.     شمال ایران (منطقه دریای خزر)

·         آب و هوا: مرطوب و بارانی با زمستان های معتدل و تابستان های گرم.

·         مصالح: چوب، خاک رس و کاه به دلیل فراوانی در جنگل های سرسبز منطقه، مواد اولیه مورد استفاده هستند.

o       سبک ساختمان:

o       سازه های مرتفع: خانه ها اغلب بر روی پایه ها یا سکوهای برجسته ساخته می شوند تا از رطوبت و سیل محافظت کنند. این همچنین امکان تهویه بهتر را فراهم می کند، که در آب و هوای مرطوب بسیار مهم است.

o       سقف های شیروانی: سقف های شیروانی شیب دار با پوشش های کاهگلی یا چوبی رایج است. این طراحی به آب باران اجازه می دهد تا به سرعت خارج شود و از نشت و آسیب آب جلوگیری کند.

o       ایوان‌ها: ایوان‌های بزرگ و سرپوشیده (به‌طور محلی به نام «ایوان» شناخته می‌شوند) خانه‌ها را احاطه کرده‌اند و سایه و فضای زندگی در فضای باز را فراهم می‌کنند.

·         تفاوت با سایر مناطق: استفاده از چوب و سازه های مرتفع در مناطق مرطوب و جنگلی شمال ایران متمایز است و در تضاد با استفاده از خشت یا آجر در مناطق خشک است.

2.      ایران مرکزی (مناطق کویری)

·         آب و هوا: خشک و نیمه خشک با تابستان های گرم و زمستان های سرد.

·         مصالح: خشت (آجرهای خشک شده از گل و کاه)، خاک رس و آجر به طور گسترده مورد استفاده قرار می گیرند، زیرا این مواد عایق عالی در برابر دماهای شدید هستند.

o       سبک ساختمان:

o       دیوارهای ضخیم: خانه ها دارای دیوارهای ضخیم برای حفظ فضای داخلی خنک در طول روز و حفظ گرما در شب هستند.

o       خانه های حیاط دار: خانه ها اغلب در اطراف یک حیاط مرکزی ساخته می شوند که یک فضای بیرونی خصوصی را فراهم می کند و با ایجاد جریان هوا و ایجاد سایه به تنظیم دما کمک می کند.

o       بادگیرها (بادگیرها): بادگیرهای سنتی با هدایت باد به داخل خانه و بیرون راندن هوای گرم برای خنک کردن فضای داخلی به طور طبیعی استفاده می‌شوند.

·         تفاوت با سایر مناطق: استفاده از طرح‌های خشت و حیاط برای آب و هوای سخت کویری طراحی شده است که با سازه‌های چوبی سبک در شمال یا ساختمان‌های سنگی در مناطق کوهستانی متفاوت است.

3.       غرب ایران (منطقه کوهستانی زاگرس)

·         آب و هوا: زمستان های سرد با بارش برف سنگین و تابستان های معتدل.

·         مصالح: معمولاً از سنگ، الوار و خاک رس استفاده می شود که سنگ به دلیل در دسترس بودن و ماندگاری، ماده غالب است.

o       سبک ساختمان:

o       خانه های سنگی: خانه ها با دیوارهای سنگی ضخیم ساخته می شوند که عایق در برابر سرما هستند. سنگ اغلب در معرض رها گذاشته می شود یا با لایه ای از خاک رس یا گچ پوشانده می شود.

o       سقف های مسطح: سقف های مسطح رایج هستند که اغلب با لایه ای از گل و کاه پوشیده می شوند. این طرح برای بارندگی کمتر منطقه مناسب است و اجازه می دهد فضای زندگی در فضای باز اضافی در طول ماه های گرمتر وجود داشته باشد.

o       پنجره های کوچک: پنجره ها معمولاً کوچک هستند تا از دست دادن گرما در طول زمستان به حداقل برسد.

·         تفاوت با سایر مناطق: استفاده از سقف های سنگی و مسطح با خانه های شیروانی چوبی شمال و سازه های خشتی مناطق کویری در تضاد است.

4.       جنوب ایران (سواحل خلیج فارس و خوزستان)

·         آب و هوا: گرم و مرطوب با زمستان های معتدل.

·         مواد: سنگ مرجان، گل و برگ خرما به طور سنتی استفاده می شود که منعکس کننده محیط ساحلی و منابع موجود است.

o       سبک ساختمان:

o       دیوارهای ضخیم و دهانه های کوچک: خانه ها با دیوارهای ضخیم برای عایق بودن در برابر گرما ساخته می شوند و پنجره ها و درها برای کاهش ورود هوای گرم کوچک نگه داشته می شوند.

o       بادگیرها (بادگیرها): مانند مناطق کویری، بادگیرها به طور گسترده ای برای خنک کردن فضای داخلی با گرفتن و به گردش درآوردن نسیم استفاده می شوند.

o       سقف های سرابند: برخی از خانه ها دارای سقف های سرابند هستند که از شاخه های خرما ساخته شده اند که تهویه و سایه طبیعی را فراهم می کند.

·         تفاوت با سایر مناطق: استفاده از سنگ مرجان و برگ درخت خرما منحصر به مناطق ساحلی است و با مصالح خشتی و سنگی که در سایر مناطق استفاده می شود متفاوت است.

5.      شمال غرب ایران (منطقه آذربایجان)

·         آب و هوا: زمستان های سرد همراه با بارش برف و تابستان های معتدل.

·         مصالح: معمولاً از سنگ، چوب و آجر استفاده می شود، با تأکید بر موادی که می توانند در برابر دمای سرد مقاومت کنند.

o       سبک ساختمان:

o       سقف های شیب دار: خانه ها اغلب دارای سقف های شیب دار برای جلوگیری از تجمع برف هستند که در غیر این صورت می تواند باعث ریزش سقف شود.

o       دیوارهای عایق: دیوارها معمولاً از سنگ یا آجر ساخته می شوند و برای حفظ گرما در زمستان های سرد به خوبی عایق بندی می شوند.

o       زیرزمین ها: بسیاری از خانه ها دارای زیرزمین هستند که برای ذخیره سازی استفاده می شود و عایق اضافی در برابر سرما می باشد.

·         تفاوت با سایر مناطق: تمرکز بر عایق کاری و سقف های شیب دار مخصوص آب و هوای سرد شمال غرب ایران است که با سقف های مسطح و بادگیرهایی که در مناطق گرم و خشک دیده می شود متفاوت است.

نتیجه گیری

روش های سنتی خانه سازی در اراضی مختلف

مناطق ایران منعکس کننده سازگاری جوامع محلی با شرایط محیطی منحصر به فرد خود هستند. از خانه‌های چوبی مرتفع در شمال مرطوب گرفته تا سازه‌های سنگی در کوه‌های سرد و ساختمان‌های خشتی در بیابان خشک، هر منطقه سبک معماری خاص خود را توسعه داده است. این روش‌ها نه تنها نیازهای عملی ساکنان را برآورده می‌کند، بلکه میراث غنی فرهنگی ایران را نیز نشان می‌دهد و پیوند عمیقی بین معماری و محیط طبیعی را به نمایش می‌گذارد.