محاسبه زیربنا و مترکشی در ساختمان‌سازی

منظور از سطح زیربنای هر طبقه، کل مساحت بنای آن طبقه با احتساب سطح اشغال شده توسط دیوارها، راه پله ها و داکتها می باشد. به عبارت دیگر مترکشی پشت تا پشت دیوارها انجام می گردد.

فقط در خصوص بالکن ها و به جهت تشویق مردم جهت احداث بالکن و ارتقاء کیفیت ساختمانهای مسکونی مساحت بالکن های مسقف تا عمق 3 متر به شرح ذیل جزء زیربنا و تراکم طبقه محسوب می گردد:

* چنانچه عمق بالکن بیش از 3 متر باشد، کل مساحت بالکن جزو زیربنا محسوب می گردد.

* نحوه محاسبه بالکن ها توسط اداره ثبت با نحوه محاسبات شهرداری متفات است و ثبت در هر صورت کل مساحت بالکن را جزء زیر بنا محسوب می نماید.

* نحوه محاسبه مساحت راه پله بصورت ذیل می باشد:

محاسبه زیربنا و مترکشی در ساختمان‌سازی از مهم‌ترین بخش‌های برآورد مساحت، هزینه‌ها، و اجرای پروژه است. در ادامه، روش‌های محاسبه زیربنا و نکات مهم آن را شرح می‌دهم.

1. زیربنا چیست؟

زیربنا به مساحت کل سطح‌های قابل استفاده یک ساختمان اطلاق می‌شود و معمولاً در متر مربع بیان می‌شود. این مساحت شامل تمامی طبقات، بالکن‌ها، راهروها و قسمت‌های مسقف ساختمان است.

2. انواع مساحت‌های ساختمان

• زیربنای مفید (خالص): این مساحت شامل فضاهای اصلی قابل استفاده مثل اتاق‌ها، سرویس‌ها و آشپزخانه است. در این محاسبه، مساحت دیوارها و راهروها و قسمت‌های مشاع لحاظ نمی‌شود.
• زیربنای ناخالص: زیربنای کل ساختمان که شامل فضاهای مشاع مثل راه‌پله‌ها، پارکینگ، دیوارها و تمامی فضاهای تحت پوشش سقف می‌شود.

3. نحوه محاسبه زیربنا

برای محاسبه زیربنای یک ساختمان باید به فضاهای قابل استفاده و کاربری آن توجه کرد. در ادامه روش‌های محاسبه را توضیح می‌دهم:

الف) محاسبه زیربنای ناخالص:

1. محاسبه مساحت هر طبقه:
• ابتدا مساحت کلی هر طبقه (شامل دیوارها و فضاهای مشاع) را محاسبه کنید.
• برای فضاهایی که خارج از خط مرزی ساختمان هستند، مثل بالکن‌ها، فقط مساحت آن‌ها را محاسبه و به زیربنا اضافه کنید.
2. جمع مساحت طبقات:
• پس از محاسبه مساحت هر طبقه، آن‌ها را با هم جمع کنید. اگر ساختمان چند طبقه دارد، زیربنای ناخالص کل ساختمان برابر با مجموع مساحت تمامی طبقات خواهد بود.

ب) محاسبه زیربنای مفید:

1. محاسبه مساحت فضاهای اصلی:
• در این بخش، تنها فضاهای مفید مثل اتاق‌ها، آشپزخانه و سرویس‌ها را محاسبه می‌کنیم و فضاهای مشاع یا دیوارها را در نظر نمی‌گیریم.
2. تفکیک بخش‌های غیرمفید:
• اگر فضایی مثل تراس یا بالکن دارید که مسقف نیست، معمولاً با ضریب مشخصی (مثلاً ۰.۵) به زیربنای مفید اضافه می‌شود.

4. نحوه مترکشی و اصول دقیق

برای مترکشی دقیق، بهتر است از نقشه‌های معماری ساختمان استفاده کنید و مقادیر را بر اساس ابعاد نقشه، با دقت محاسبه کنید:

• توجه به ضریب مشاعات: برای فضاهایی مثل راه‌پله‌ها، پارکینگ و لابی، ممکن است ضریبی کمتر از ۱ در نظر گرفته شود.
• فضاهای نیمه‌باز و باز: برای تراس‌ها و بالکن‌های سرپوشیده، معمولاً ضریب‌های خاصی اعمال می‌شود که به مقررات منطقه بستگی دارد.

5. نکات مهم در محاسبه زیربنا

• مقررات محلی: بسته به مقررات شهری ممکن است نحوه محاسبه زیربنا و اعمال ضرایب متفاوت باشد.
• مترکشی توسط کارشناسان: برای دقت بالا و جلوگیری از خطا، بهتر است که کار مترکشی توسط مهندسین معمار و متخصصین متره و برآورد انجام شود.

6. ابزارهای کمکی

استفاده از نرم‌افزارهای متره مانند AutoCAD، Revit، و نرم‌افزارهای مخصوص محاسبه مساحت (مانند Excel یا نرم‌افزارهای متره و برآورد تخصصی) می‌تواند دقت را بالا ببرد و کار محاسبه را ساده‌تر کند.

نمونه مثال محاسبه زیربنا

اگر شما یک ساختمان دو طبقه با مساحت هر طبقه ۱۰۰ متر مربع داشته باشید و در هر طبقه یک تراس ۱۰ متری وجود داشته باشد که با ضریب ۰.۵ محاسبه می‌شود:

• زیربنای ناخالص = ۱۰۰ متر × ۲ = ۲۰۰ متر مربع.
• زیربنای مفید با احتساب تراس‌ها = (۱۰۰ - مساحت دیوارها) + (۱۰ × ۰.۵) × ۲

1. زیربنای کل (Gross Area)

این مساحت شامل تمامی بخش‌های ساختمان است، و معمولاً برای تعیین حجم کل کار و هزینه‌های ساخت استفاده می‌شود. زیربنای کل، شامل موارد زیر است:

• دیوارهای داخلی و خارجی: مساحت دیوارها به زیربنا اضافه می‌شود.
• پله‌ها و راهروها: فضای اشغال‌شده توسط پله‌ها و راهروها نیز جزء زیربنا حساب می‌شود.
• پارکینگ و فضاهای مشاع: پارکینگ و سایر فضاهای مشاع نیز جزء زیربنا هستند.

2. زیربنای مفید (Net Area)

زیربنای مفید تنها شامل فضاهای قابل استفاده توسط ساکنین است. این مساحت معمولاً برای تعیین قیمت واحدهای مسکونی یا تجاری مورد استفاده قرار می‌گیرد. زیربنای مفید شامل:

• اتاق‌ها و فضاهای داخلی قابل استفاده: این فضاها شامل اتاق‌ها، سرویس بهداشتی، آشپزخانه، پذیرایی و نشیمن می‌شوند.
• عدم احتساب فضاهای مشاع: فضاهایی مانند پارکینگ، پله‌ها و لابی که به همه ساکنین تعلق دارند، در زیربنای مفید لحاظ نمی‌شوند.

3. مراحل دقیق محاسبه زیربنا

مرحله اول: محاسبه مساحت خالص هر طبقه

1. استفاده از نقشه معماری: ابتدا نقشه معماری ساختمان را به دست آورید. نقشه معماری شامل ابعاد دقیق اتاق‌ها، راهروها و فضاهای دیگر است.
2. محاسبه مساحت هر فضا: مساحت هر فضا با استفاده از طول و عرض هر قسمت به دست می‌آید. برای هر فضا، از فرمول طول × عرض استفاده می‌شود.
• مثال: اگر یک اتاق دارای ابعاد 4 متر در 5 متر باشد، مساحت آن اتاق برابر با 4×5=204 \times 5 = 204×5=20 متر مربع خواهد بود.

مرحله دوم: جمع‌بندی مساحت‌های خالص و ناخالص

1. جمع مساحت فضاهای داخلی هر طبقه: پس از محاسبه مساحت تمام فضاها، مساحت خالص هر طبقه را محاسبه کنید.
2. توجه به فضاهای نیمه‌باز و مشاعات:
• بالکن‌ها: بالکن‌های مسقف معمولاً با ضریب 0.5 یا 0.7 محاسبه می‌شوند (بسته به مقررات منطقه).
• پله‌ها و پارکینگ: این فضاها ممکن است با ضریب‌های خاص (معمولاً 0.2 یا 0.5) به زیربنا اضافه شوند.

مرحله سوم: اعمال ضرایب در فضاهای نیمه‌باز و مشاع

1. بررسی مقررات محلی: ضرایب هر فضا به مقررات منطقه بستگی دارد.
• مثال: در برخی مناطق، مساحت پارکینگ با ضریب 0.5 به زیربنا اضافه می‌شود، در حالی که در مناطق دیگر ممکن است این ضریب متفاوت باشد.
2. اعمال ضرایب: پس از محاسبه مساحت فضاها، ضرایب هر فضا را اعمال کنید.
• مثال: اگر بالکن با مساحت 10 متر مربع و ضریب 0.5 دارید، مساحت محاسبه‌شده برای بالکن برابر با 10×0.5=510 \times 0.5 = 510×0.5=5 متر مربع خواهد بود.

4. ابزارها و روش‌های محاسبه دقیق

استفاده از ابزارهای تخصصی می‌تواند دقت محاسبات را افزایش دهد:

1. AutoCAD و نرم‌افزارهای طراحی: این نرم‌افزارها امکان اندازه‌گیری دقیق مساحت فضاها را بر اساس نقشه‌های معماری فراهم می‌کنند.
2. Excel و نرم‌افزارهای متره و برآورد: با وارد کردن ابعاد و ضرایب، می‌توانید به صورت خودکار زیربنا را محاسبه کنید.
3. نقشه‌های فنی (As-Built Drawings): این نقشه‌ها شامل تمامی ابعاد دقیق ساختمان پس از اجرا هستند و به کارشناس متره و برآورد کمک می‌کنند تا محاسبات دقیق‌تری انجام دهد.

5. نمونه محاسبه کامل

فرض کنید یک ساختمان سه‌طبقه با مشخصات زیر داریم:

• هر طبقه: 100 متر مربع
• بالکن هر طبقه: 10 متر مربع (ضریب 0.5)
• پله‌ها و راهروها: 15 متر مربع در هر طبقه (ضریب 1)

محاسبه زیربنای ناخالص کل:

1. طبقات: 100 متر × 3 = 300 متر مربع
2. بالکن‌ها: 10 متر × 0.5 × 3 = 15 مترمربع
3. پله‌ها و راهروها: 15 متر × 3 =45 مترمربع 

زیربنای ناخالص کل = 300 + 15 + 45 = 360 متر مربع

محاسبه زیربنای مفید:

1. زیربنای مفید هر طبقه = 100 – 15= 85 متر مربع
2. جمع زیربنای مفید طبقات = 85 متر × 3 = 255 متر مربع