سازه نگهبان یک سازه است که برای پایدارسازی و محافظت از دیواره‌های گودبرداری و جلوگیری از ریزش خاک یا سنگ به کار می‌رود. این سازه می‌تواند دائمی یا موقت باشد و بسته به شرایط خاک، عمق گود، نوع ساختمان و هزینه، انواع مختلفی دارد. برخی از انواع رایج سازه نگهبان عبارتند از:

• سازه نگهبان خرپایی: که شامل یک ستون عمودی و یک خرپا مایل است که با بتن ریزی در چاهک‌های حفر شده در لبه‌های گود اتصال پیدا می‌کنند. این روش برای گودبرداری‌های عمق کم مناسب است.
• سازه نگهبان دیوار برشی: که شامل چندین تیر فولادی است که در فواصل منظم در طول دیوار گود فرو کرده می‌شوند و با صفحات فولادی به هم متصل می‌شوند. این روش برای گودبرداری‌های عمق زیاد مناسب است.
• سازه نگهبان دیوار تختک: که شامل تختک‌های فولادی است که در فواصل منظم در طول دیوار گود قرار داده می‌شوند و با قاب‌های فولادی به هم متصل می‌شوند. این روش برای گودبرداری‌های عمق متوسط مناسب است.
• سازه نگهبان دیوار آجر: که شامل لایروبی خاک و ساخت دیوار آجر با استفاده از ملات است. این روش برای گودبرداری‌های عمق کم و خاک‌های نسبتا پایدار مناسب است.

انواع سازه نگهبان:

سازه نگهبان خرپایی

سازه نگهبان خرپایی شامل یک ستون عمودی و یک خرپا مایل است که با بتن ریزی در چاهک‌های حفر شده در لبه‌های گود اتصال پیدا می‌کنند. این روش برای گودبرداری‌های عمق کم (حدود 5 تا 10 متر) مناسب است. سازه نگهبان خرپایی دارای مزایا و معایب زیر است:

• مزایا:

·        سادگی طراحی و اجرا

·        هزینه پایین

·        قابل استفاده در خاک‌های نسبتا پایدار

• معایب:

·        عدم تحمل بار عمودی

·        عدم قابل استفاده در خاک‌های رسوبی و شناسان

·        ناتوانی در جذب تغییرات حجم خاک

سازه نگهبان دیوار برشی

سازه نگهبان دیوار برشی شامل چندین تیر فولادی است که در فواصل منظم در طول دیوار گود فرو کرده می‌شوند و با صفحات فولادی به هم متصل می‌شوند. این روش برای گودبرداری‌های عمق زیاد (حدود 15 تا 30 متر) مناسب است. سازه نگهبان دیوار برشی دارای مزایا و معایب زیر است:

• مزایا سازه نگهبان:
  

·        تحمل بار عمودی و افقی

·        قابل استفاده در خاک‌های رسوبی و شناسان

·        قابل جابجایی و باز استفاده

• معایب سازه نگهبان:
  

·        هزینه بالا

·        پیچیدگی طراحی و اجرا

·        نیاز به تجهیزات و دستگاه‌های خاص

سازه نگهبان دیوار تختک

سازه نگهبان دیوار تختک شامل تختک‌های فولادی است که در فواصل منظم در طول دیوار گود قرار داده می‌شوند و با قاب‌های فولادی به هم متصل می‌شوند. این روش برای گودبرداری‌های عمق متوسط (حدود 10 تا 20 متر) مناسب است. سازه نگهبان دیوار تختک دارای مزایا و معایب زیر است:

• مزایا:

·        تحمل بار عمودی و افقی

·        قابل استفاده در خاک‌های رسوبی و شناسان

·        قابل جابجایی و باز استفاده

• معایب:

·        هزینه متوسط

·        پیچیدگی طراحی و اجرا

·        نیاز به تجهیزات و دستگاه‌های خاص

سازه نگهبان دیوار آجر

سازه نگهبان دیوار آجر شامل لایروبی خاک و ساخت دیوار آجر با استفاده از ملات است. این روش برای گودبرداری‌های عمق کم (حدود 5 متر) و خاک‌های نسبتا پایدار مناسب است. سازه نگهبان دیوار آجر دارای مزایا و معایب زیر است:

• مزایا:

·        هزینه پایین

·        سادگی طراحی و اجرا

·        قابل استفاده در خاک‌های پایدار

• معایب:

·        عدم تحمل بار عمودی

·        عدم قابل استفاده در خاک‌های رسوبی و شناسان

·        ناتوانی در جذب تغییرات حجم خاک

سازه نگهبان در گودبرداری به عنوان موانعی فیزیکی در نظر گرفته می‌شوند که به منظور کنترل دسترسی و افزایش امنیت در دسترسی به مناطق گودبرداری استفاده می‌شوند. این سازه‌ها به شکل موقتی یا دائمی نصب می‌شوند و از مواد مقاومی مانند فولاد، بتن مسلح و یا سایر مواد ساختاری مناسب ساخته می‌شوند.

مزایای استفاده از سازه نگهبان در گودبرداری عبارتند از:

·        کنترل دسترسی: این سازه‌ها اجازه ورود به مناطق خطرناک گودبرداری را به افراد غیرمجاز محدود می‌کنند.

·        حفاظت از افراد و تجهیزات: سازه نگهبان به عنوان پیش‌پاافتاده‌های فیزیکی می‌توانند از سقوط افراد یا تجهیزات به داخل گود جلوگیری کنند.

·        پیشگیری از حوادث: با تأسیس سازه نگهبان، احتمال وقوع حوادث ناشی از ورود غیرمجاز به منطقه گودبرداری کاهش می‌یابد.

·        رعایت ایمنی: افراد مشغول به کار در محدوده گودبرداری از طریق سازه نگهبان به شکل مشخص و ایمن به محل کار دسترسی پیدا می‌کنند.

روش های اجرا سازه نگهبان:

  روش مهارسازی: در این روش، با استفاده از تمهیدات فولادی یا بتنی، خاک دیواره گود مهار می‌شود. این روش برای خاک‌های نسبتا پایدار و عمق کم مناسب است. برخی از انواع رایج این روش عبارتند از:

               شمع کوبی: که شامل فروکردن تیر فولادی در خاک با استفاده از چکش و متصل کردن آن به صفحات فولادی است

       سپر کوبی: که شامل فروکردن صفحات فولادی در خاک با استفاده از چکش و متصل کردن آن به تیر فولادی است   

       مهار متقابل: که شامل فروکردن تیر فولادی در خاک با زاویه‌های مختلف و متصل کردن آن به صفحات فولادی است.

 روش دیوار برشی: در این روش، با استفاده از دستگاه‌های حفاری خاص، تیر فولادی یا بتنی در خاک فرو کرده و با صفحات فولادی یا بتنی به هم متصل می‌شود. این روش برای خاک‌های رسوبی و شناسان و عمق زیاد مناسب است. برخی از انواع رایج این روش عبارتند از:

دیوار برشی تیر فولادی: که شامل حفاری خاک با دستگاه حفار و قرار دادن تیر فولادی در شکاف حفار شده و پر کردن خلاء با بتن چسبان یا خاک است.

دیوار برشی تیر بتن: که شامل حفاری خاک با دستگاه حفار و قرار دادن تیر بتن در شکاف حفار شده و پر کردن خلاء با بتن چسبان یا خاک است.

• روش دیوار تختک: در این روش، با استفاده از دستگاه‌های حفاری خاص، تختک‌های فولادی یا بتنی در خاک فرو کرده و با قاب‌های فولادی یا بتنی به هم متصل می‌شود. این روش برای خاک‌های رسوبی و شناسان و عمق متوسط مناسب است. برخی از انواع رایج این روش عبارتند از:

• دیوار تختک فولادی: که شامل حفاری خاک با دستگاه حفار و قرار دادن تختک‌های فولادی در شکاف حفار شده و پر کردن خلاء با بتن چسبان یا خاک است.
• دیوار تختک بتن: که شامل حفاری خاک با دستگاه حفار و قرار دادن تختک‌های بتن در شکاف حفار شده و پر کردن خلاء با بتن چسبان یا خاک است.

• روش دیوار آجر: در این روش، با استفاده از لایروبی خاک و ساخت دیوار آجر با استفاده از ملات، خاک دیواره گود محکم می‌شود. این روش برای خاک‌های نسبتا پایدار و عمق کم مناسب است. این روش به صورت زیر اجرا می‌شود:

• لایروبی خاک: که شامل برداشتن لایه‌های نازک خاک با استفاده از کلنگ و قرار دادن آن‌ها در لبه‌های گود است.
• ساخت دیوار آجر: که شامل قرار دادن آجر‌ها به صورت تورمالین در لبه‌های گود و محکم کردن آن‌ها با استفاده از ملات است.

هزینه سازه نگهبان:

هزینه سازه نگهبان بستگی به نوع، ابعاد، مواد و روش اجرای آن دارد. میانگین هزینه ساخت هر متر مربع آپارتمان مسکونی در تهران بدون لحاظ هزینه ی زمین، متری 20 میلیون تومان است. این هزینه شامل قیمت مصالح و خدمات ساختمانی است. 

سازه نگهبان یک سازه است که برای پایدارسازی و محافظت از دیواره‌های گودبرداری و جلوگیری از ریزش خاک یا سنگ به کار می‌رود. سازه نگهبان با توجه به شرایط خاک، عمق گود، نوع ساختمان و هزینه، انواع مختلفی دارد که در این مقاله به بررسی آن‌ها پرداختیم. هر نوع سازه نگهبان دارای مزایا و معایب خود است که باید در انتخاب آن‌ها در نظر گرفته شود.